چکیده:
طرح مساله و سوال: در بین حوزویان شیعی، قرآن و تفسیر قرآنی به نحوی مهجورند و این نکته کم مساله ای نیست. زیرا در ماخذ درون دینی فرهنگ اسلامی، منبعی محکم تر از قرآن وجود ندارد. اما چگونه می توانند آیات بیش از 14 قرن پیش در قرن 21 پاسخگوی پرسش های عصر باشند؟
استاد مطهری ویژگی اش آن است که هم می خواهد دینی بیندیشد و به ویژه از منبع مهمی چون قرآن بهره جوید و از سوی دیگر می خواهد مساله محور بحث نماید. در اینجا مساله مهم دیگری رخ می نماید. اگر فهم و تفسیر قرآنی مطهری متاثر از عوامل پیشینی است، این نکته ممکن است به زلالی و وثاقت این فهم آسیب وارد آورد. از این رو نکته یاد شده به عنوان یک مساله جدی جای بررسی دارد.
با توجه به مسایل یاد شده، پرسش اساسی مقاله آن است که بر شیوه تفسیری استاد مطهری، عوامل معرفتی و غیر معرفتی، چگونه و تا چه حد تاثیر داشتند؟
الگوی نظری: برای اینکه تاثیرات عوامل معرفتی و غیر معرفتی بر شیوه تفکر استاد را در قالب موجه و مقبولی تعقیب نمود، به نظر می رسد با مباحث مطرح شده از سوی «کوئنتین اسکینر» که به «هرمنوتیک قصد» شهرت دارد تا حد خوبی بتوان جایگاه نگاه تفسیری استاد مطهری را توضیح داد. با توجه به دو برشی که در نگاه هرمنوتیکی اسکینر وجود دارد، عوامل پیشینی موثر بر نگاه تفسیری استاد مطهری را نیز در همین دو سطح می توان طرح و شرح نمود: یک)عوامل پیشینی لازم برای فهم اندیشه مطهری؛ دو) عوامل پیشینی موثر بر قصد تفسیری مطهری.
برخی یافته های مقاله:
در این نوشتار نشان داده می شود که فهم تفسیری استاد مطهری متاثر از عوامل پیشینی (معرفتی و غیر معرفتی) است. در عین حال معلوم است که حیات بشری با اراده و انتخاب قرین است و تاثیر این عوامل قهری و جبری نیست.
کارامدی بالای اندیشه استاد مطهری نسبت به همدرس و بحث هایش به این نکات مورد بحث باز می گردد، که
او تلاش داشت مساله شناسی بکند، از نکات خوب دیگران بیاموزد و…. اگر مفسرین همواره به پیش فرض های ثابت درون دینی ملتزم بمانند، چگونه قرآن می تواند برای همه اعصار سخن داشته باشد؟ برای داشتن اجتهاد تازه، گسترش دادن دامنه پیش فرضها و تعامل با اصحاب خرد جمعی، شرط لازم است
نکته مهم و پیام اصلی مقاله آن است که هیج متفکری را از داشتن پیش فرض و تاثیر آن بر اندیشه اش گریز و گزیری نیست، اما به دو دلیل اندیشه تفسیری استاد مطهری نسبت به سایر مفسران فرهنگ اسلامی به حقیقت و واقع و پیام اصلی کتاب خدا نزدیک تر است: یک: بدان دلیل که ابدا با شک در باورهای دینی و خود انتقادی، پیش فرض هایش را تنقیح و تصحیح نمود؛ دو: استاد یافته های تفسیری اش را در معرض نقد سایر متفکران متاثر از فضای آکادمیک قرار داد.
کلید واژه ها
تفسیر، هرمنوتیک، اسکینر، پیش فرض، عوامل معرفتی، عوامل غیر معرفتی
پرسش و پاسخ: