شرح مختصر زندگانى استاد مرتضی مطهری
استاد شهید آیة اللّه مطهرى در ۱۳ بهمن ۱۲۹۸ هجرى شمسى مطابق با ۱۲ جمادى الاول ۱۳۳۸ هجرى قمرى(۱۹۲۰ میلادی) در شهرستان فریمان در نزدیکی شهر مقدّس مشهد در یک خانواده اصیل روحانى چشم به جهان گشود. پس از طىّ دوران طفولیّت به مکتبخانه رفته و به فراگیرى دروس ابتدایى پرداخت. در سن دوازده سالگى به حوزه علمیّه مشهد عزیمت نموده و به تحصیل مقدّمات علوم اسلامى اشتغال ورزید. در سال ۱۳۱۶ علیرغم مبارزه شدید حکومت وقت رضا شاه پهلوی با روحانیّت و علیرغم مخالفت دوستان و نزدیکان، براى تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیّه قم شد.
در دوره اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر مرحوم آیة اللّه العظمى بروجردى (در فقه و اصول) و مرحوم حضرت امام خمینى (به مدت دوازده سال در فلسفه ملّا صدرا و عرفان و اخلاق و اصول) و مرحوم علّامه سیّدمحمدحسین طباطبائى (در فلسفه بوعلى و فلسفه تطبیقی) بهره گرفت. استاد شهید مدتى نیز از محضر مرحوم آیت اللّه حاج میرزا على آقا شیرازى در اخلاق و عرفان بهرههاى معنوى فراوان برد. از اساتید دیگر استاد مطهرى مىتوان از مرحوم آیت اللّه سیّدمحمّد حجّت (در اصول) و مرحوم آیت اللّه سیدمحمّد محقّق داماد (در فقه) نام برد. وى در مدت اقامت خود در قم علاوه بر تحصیل علم، در امور اجتماعى و سیاسى نیز مشارکت فعال داشت.
در سال ۱۳۳۱ در حالى که از مدرّسین معروف و از امیدهاى آینده حوزه به شمار مى رفت. به دلایلی از جمله مشکلات معیشتی به تهران مهاجرت کرد. در تهران به تدریس در مدرسه مروى – که در آن علوم حوزوی آموزش داده می شد- و نیز تألیف و سخنرانیهاى تحقیقى پرداخت. در سال ۱۳۳۴ ایشان اولین جلسه از جلسات تفسیر قرآن خود را برای دانشجویان برگزار کرد. در همان سال، تدریس خود در دانشکده الهیّات و معارف اسلامى دانشگاه تهران را آغاز نمود. در سالهاى ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ که انجمن اسلامى پزشکان تشکیل گردید. استاد مطهرى از سخنرانان اصلى این انجمن و در طول سالهاى ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ سخنران منحصر به فرد این انجمن بود و بخشی از آثار استاد محصول همین جلسات است.
از سال ۱۳۴۱ که نهضت امام خمینى آغاز گردید استاد مطهّرى به طور فعّال در کنار امام بود به طورى که مىتوان سازماندهى قیام پانزده خرداد در تهران و هماهنگى آن با رهبرى امام را مرهون تلاشهاى او و یارانش دانست. در ساعت ۱ بعد از نیمه شب روز چهارشنبه پانزده خرداد ۱۳۴۲ به دنبال یک سخنرانى مهیج علیه شخص محمدرضا شاه به وسیله پلیس دستگیر شده و به همراه تعدادى از روحانیون تهران زندانى گردید. پس از ۴۳ روز به دنبال مهاجرت علماى شهرستانها به تهران و فشار مردم، به همراه سایر روحانیون از زندان آزاد شد.
پس از تبعید امام خمینى به خارج از کشور در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ مسؤولیت استاد مطهرى و یارانش سنگینتر شد. در این زمان وى به تألیف کتاب در موضوعات مورد نیاز جامعه و ایراد سخنرانى در دانشگاهها و مساجد مختلف ادامه داد. به طور کلى استاد شهید که به یک نهضت اسلامى معتقد بود نه به هر نهضتى، براى اسلامى کردن محتواى نهضت تلاشهاى ایدئولوژیک بسیارى نمود و با کجرویها و انحرافات مبارزه سرسختانه کرد. در سال ۱۳۴۶ به کمک چند تن از دوستان اقدام به تأسیس حسینیه ارشاد نمود.
در سال ۱۳۴۸ به خاطر صدور اعلامیّهاى با امضاى ایشان و حضرت علامه طباطبائى و آیة اللّه حاج سید ابوالفضل مجتهد زنجانى مبنى بر جمع آوری اعانه براى کمک به آوارگان فلسطینى و اعلام آن طىّ یک سخنرانى در حسینیّه ارشاد، دستگیر شد و مدتی در سلول انفرادی به سر برد. از سال ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۱ برنامههاى تبلیغى مسجد الجواد را به عهده داشت و غالبا خود سخنران اصلى بود تا اینکه آن مسجد و به دنبال آن حسینیّه ارشاد تعطیل گردید و بار دیگر استاد مطهرى دستگیر و مدتى در بازداشت قرار گرفت. پس از آن استاد شهید سخنرانیهاى خود را در مسجد جاوید و مسجد ارک و غیره ایراد مىکرد. بعد از مدتى مسجد جاوید نیز تعطیل گردید. در حدود سال ۱۳۵۳ ممنوع المنبر گردید و این ممنوعیّت تا پیروزى انقلاب اسلامى ادامه داشت.
از مهمترین خدمات استاد مطهرى در طول حیات پربرکتش ارائه ایدئولوژى اصیل اسلامى از طریق درس و سخنرانى و تألیف کتاب بود. این امر خصوصا در سالهاى ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ به خاطر افزایش تبلیغات گروههاى چپ و پدید آمدن گروههاى مسلمان چپ زده و ظهور پدیده التقاط به اوج خود رسید. پس از حضرت امام، استاد مطهرى اولین شخصیتى بود که به خطر سران سازمان موسوم به «مجاهدین خلق ایران» پى برد و دیگران را از همکارى با این سازمان باز مىداشت و حتى تغییر ایدئولوژى آنها را پیشبینى نمود. در این سالها استاد شهید به توصیه امام خمینی مبنى بر تدریس در حوزه علمیّه قم، هفتهاى دو روز به قم عزیمت کرده و درسهاى مهمّى در آن حوزه القا نمود، و همزمان در تهران نیز جلسات مختلفی برای اساتید دانشگاه در منزل خود برگزار کرد. در سال ۱۳۵۵ به دنبال اعتراض به یک استاد کمونیست دانشکده الهیات! به خاطر القاء تعالیم مارکسیستی در سر کلاس، اجباراً زودتر از موعد مقرّر بازنشسته شد. همچنین در این سالها استاد شهید با همکارى تنى چند از شخصیتهاى روحانى، «جامعه روحانیّت مبارز تهران» را بنیان گذاشت بدان امید که روحانیّت شهرستانها نیز به تدریج چنین سازمانى پیدا کند.
گرچه ارتباط استاد مطهرى با امام خمینى پس از تبعید ایشان از ایران به وسیله نامه و غیره استمرار داشته است ولى در سال ۱۳۵۵ موفق گردید مسافرتى به نجف اشرف نموده و ضمن دیدار با امام خمینى درباره مسائل مهم نهضت و حوزههاى علمیّه با ایشان مشورت نماید. پس از مرگ مشکوک آیة اللّه سیّد مصطفى خمینى، فرزند ارشد امام خمینی و آغاز دوره جدید نهضت اسلامى، استاد مطهرى به طور فعال تری در خدمت نهضت قرار گرفت و در تمام مراحل آن نقشى اساسى ایفا نمود.
در دوران اقامت حضرت امام در پاریس، سفرى به آنجا نموده و در مورد مسائل مهم انقلاب با ایشان گفتگو کرد و در همین سفر، امام خمینى ایشان را مسئول تشکیل شوراى انقلاب اسلامى نمود. هنگام بازگشت امام خمینى به ایران مسئولیّت کمیته استقبال از امام را شخصا به عهده گرفت و تا پیروزى انقلاب اسلامى همواره در کنار رهبر انقلاب و مشاورى دلسوز و مورد اعتماد براى ایشان بود. استاد مطهری تنها هشتاد روز پس از انقلاب اسلامی در قید حیات بود تا اینکه در سه شنبه یازدهم اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۸ در حالى که از یکى از جلسات فکرى-سیاسى بیرون می آمد، با گلوله گروه نادان و جنایتکار فرقان که به مغزش اصابت نمود در تاریکى شب به شهادت رسید و امام و امّت اسلام در حالى که امیدها به آن بزرگمرد بسته بودند، در ماتمى عظیم فرو رفتند.
در خصوص شخصیت و آثار فکری و قلمی استاد شهید مرتضی مطهری کتب و مقالات ارزشمند بسیار زیادی توسط اندیشمندان و پژوهشگران ایرانی و غیر ایرانی به رشته تحریر در آمده است که تاکنون بالغ بر ۳۰۰ عنوان کتاب، ۲۰۰۰ مقاله علمی و تحلیلی و ۵۰ عنوان پایان نامه به ثبت رسیده است. همچنین بخش عمده ای از آثار مکتوب استاد توسط اشخاص حقیقی و مراکز علمی و فرهنگی در داخل و خارج از کشور به ۳۰ زبان ترجمه شده اند که عناوین آنها به تفکیک زبان ها در بخشی تحت عنوان «کتاب های ترجمه شده» آمده است.
پی نوشت ها:
۱) این قیام به دنبال دستگیری امام خمینی توسط مأمورین رژیم پهلوی در تهران، شیراز، ورامین و آران و بیدگل کاشان انجام شد.
۲) “حسینیه ارشاد” با هدف نشر افکار اسلامی و آشنا ساختن نسل جوان با آموزه های اصیل دینی توسط استاد مطهری و تنی چند از افراد نیکوکار مانند مرحوم محمد همایون تأسیس شد. از جمله اشخاصی که در این مرکز به ایراد سخنرانی می پرداختند، مرحوم دکتر علی شریعتی بود که از سوی استاد شهید به فعالیت فرهنگی در این مرکز دعوت گردید.
۳) برخی از اعضای «سازمان مجاهدین خلق ایران» در سال ۱۳۵۴ در زندان رزیم شاه به دلیل عدم شناخت اسلام اصیل طی بیانیه ای تغییر ایدئولوژی خود را از اسلام به مارکسیسم اعلام نمودند و از سازمان مجاهدین انشعاب کرده، سازمان جدیدی با ایدئولوژی مارکسیستی تأسیس نمودند.
۴) گروه فرقان به رهبری شخصی به نام «گودرزی» که خود از طلاب حوزه های علمیه بود، تحت تأثیر تعالیم مارکسیستی و با سطحی اندیشی به تفسیر مِن عندی قرآن دست می زدند و در واقع در صدد تحمیل افکار مادی بر کتاب و سنت بودند. استاد مطهری به دلیل شناخت عمیق از مکتب اسلام و حساسیتی که نسبت به حفظ اصالت مکتبی از خود نشان می داد، با تفکر انحرافی این گروه به شکل منطقی و استدلالی به مخالفت برخاست. وی در مقدمه کتاب «علل گرایش به مادیگری» این گونه افراد اغفال شده را مخاطب قرار داده و خیرخواهانه و دوستانه تذکراتی در خصوص افکار انحرافی شان به آنها داد، اما آنان مانند خوارج، متعصبانه و کوردلانه پاسخ استاد را با خشونت تمام و از راه ترور دادند و از این طریق سستی و بی پایگی افکار خود را به اثبات رساندند.