چکیده:
باور به جایگاه ممتاز انسان در آغاز و بنیان الاهیات نقطه مشترک اندیشه کارل رانر (1902 – 1982) الاهیدان کاتولیک قرن بیستم و مرتضی مطهری (1919 – 1979) متفکر شیعی دوران معاصر ایران است. گرچه هر دو آغازگر راهی نو در الاهیات و دارای ایده ای مشترک برای پیمودن این راه هستند ولی هر دو اندیشمند در دو بستر فرهنگی اجتماعی مختلف و با طی مسیری متفاوت به انسان شناسی ویژه خود دست پیدا میکنند. در حالیکه رانر در فضای فکری پیش آمده از مصائب جنگ جهانی اول و دوم و تحت تاثیر فلسفه اگزیستانس/وجودی هایدگری دست به تغییر بنیادین در الاهیات مسیحی می زند، مطهری در دوران التهابات فکری و نزاع های دینی سیاسی بعد از انقلاب مشروطه و تحت تاثیر فلسفه صدرایی راه جدیدی برای الاهیات اسلامی می گشاید. رویکرد انسان شناسانه به دین و الاهیات نتیجه تاملات و اندیشه های رانر و مطهری است اینکه دین “نه تنها نباید بر ضد نیازهای بشر باشد بلکه باید موافق و منطبق بر آنها باشد.”[1] استدلالهای متفاوت هر دو بر الاهی بودن انسان آثار و نتایج شبیه به هم در الاهیات این دو متفکر میگذارد به طوری که هم رانر و هم مطهری در موضوع تکثر ادیان و مساله حقانیت هر دو هم رویکرد انحصارگرایی دینی و هم رویکرد تکثرگرایی دینی را نقد کرده و به شمول گرایی دینی قائل می شوند. وجه مشترک رانر و مطهری در نقد انحصارگرایی توجه به وجدان اخلاقی و فرض فطرت الاهی برای همه ابناء بشر است. در گفتار بیش رو طی سه مرحله کوشش می شود ضمن نشان دادن اهمیت این دو متفکر در بستر زمانه خود و نوآوریی که بوجود آوردند، مسیر متفاوت هر دو متفکر در رسیدن به راه نوین در الاهیات نشان داده شود و در آخر با توصیف و مقایسه تحلیل الاهیاتی رانر و مطهری از مساله تکثرادیان ظرفیت ها و محدودیت های الاهیات مطهری در پاسخ به مسائل معاصر بررسیده شود. در خاتمه و جمع بندی رویکرد استدلالی توجه به عقلانیت و عدالت در فهم و اجتهاد دینی از ظرفیتهای الاهیات مطهری شمرده می شود. در عین حال بدیهی و فطری انگاری بسیاری از اعتقادات اسلامی از محدودیتهای الاهیات مطهری در رویارویی واقعی با مسائل جدید انسان در دنیای معاصر است به طوری که این بیشفرضهای کلامی مواجهه عقلی، فلسفی و آزادانه متفکر را با مسائل جدید محدود می کند.
[1] مطهری، مرتضی، مجموعه آثار ج 17، ص 325. همو، امدادهای غیبی بشر ص 12-13؛ “دین اگر بخواهد باقی باشد یا باید خودش جزو خواسته‌های بشر باشد، یا باید تأمین کننده خواسته‌های بشر باشد، آن هم بدین شکل که تأمین کننده منحصر به فرد باشد، اتفاقا دین هر دو خاصیت را دارد، یعنی هم جزو نهاد بشر است، جزو خواسته‌های بشری مقامی را دارد که جانشین ندارد
پرسش و پاسخ: